Εισαγωγή: Πλάτωνος Πρωταγόρας (Αρχαία Ελληνικά Κατεύθυνσης Γ' Λυκείου)

Βίος και έργο του Πλάτωνα

- Γεννήθηκε στην Αθήνα το 427 π. Χ. κατά τη διάρκεια του Πελ/κού πολέμου (431-404 π.Χ.) - Αυτή την περίοδο παρατηρείται κρίση των παραδοσιακών αξιών

- Πέθανε το 347 π.Χ.

Σημαντικότερα έργα του Πλάτωνα: Πολιτεία και Νόμοι à δύο έργα που εκφράζουν το αίτημα για δημιουργία μιας νέας μορφής πολιτεύματος

Δάσκαλοι του Πλάτωνα:                                                                               

• Πρωταγόρας, Γοργίας και άλλοι σοφιστές
• Κρατύλος
• Σωκράτης: επέδρασε με τη διδασκαλία και τη ζωή του στο έργο του Πλάτωνα ενώ όταν πέθανε το 399 π.Χ. ο Πλάτωνας στρέφεται οριστικά προς τη φιλοσοφία

Ταξίδια του Πλάτωνα: Αίγυπτος, Κυρήνη, Ιταλία, Σικελία

385 π.Χ.: ίδρυσε τη φιλοσοφική σχολή του, την Ακαδημία (ίδρυμα που επεδίωκε την καθαρή επιστημονική γνώση)

Έργα του Πλάτωνα

Ø  Φιλοσοφικοί διάλογοι

Ø  Απολογία του Σωκράτη

Ø  13 επιστολές (που αποδίδονται στον Πλάτωνα)

- Για ποιο λόγο ο Πλάτωνας προτίμησε να γράψει το έργο του σε διαλογική μορφή;

1. Με αυτό τον τρόπο δίδασκε ο Σωκράτης
2. Με το διάλογο προσεγγίζει κανείς ασφαλέστερα το θέμα που εξετάζει
3. Ζωντανεύει τα πρόσωπα και τα θέματα, τα οποία συζητούνται
4. Διατηρεί το δραματικό τρόπο της τραγωδίας

Σοφιστική και Σοφιστές

Ιστορική πρόοδος της Φιλοσοφίας:

-        Ιώνες φιλόσοφοι-φυσιολόγοι: Αναξιμένης, Θαλής, Αναξίμανδρος, Ηράκλειτος à 6^ο;ς αι. π. Χ. – αντικείμενο της φιλοσοφίας τους η φύση και η αρχή των ὄντων.

-        Σοφιστική: στρέφει το ενδιαφέρον από τη φύση στον άνθρωπο και τα δημιουργήματά του

-        Αττική φιλοσοφία: Σωκράτης, Πλάτωνας, Αριστοτέλης

Σοφιστική: εποχή μεταξύ των Περσικών Πολέμων και του Πελ/κού πολέμου – ο 5^ος αι., «χρυσοὺς αἰὼν του Περικλέους»

Οι σοφιστές πρώτοι στρέφουν την προσοχή τους στη μελέτη των ανθρωπίνων πραγμάτων και στην έρευνα για αξιοπιστία της γνώσης. Εκπροσωπούν το νεωτεριστικό και προοδευτικό πνεύμα της εποχής που έφερε κοινωνική και πολιτική μεταβολή.

Σημαντικότεροι σοφιστές

Ø  Γοργίας από τους Λεοντίνους (τέχνη της ρητορικής). Ø  Ο Πρωταγόρας από τα Άβδηρα (ρητορική, πολιτική οργάνωση). Ø  Ο Ιππίας από την Ήλιδα (αστρονομία, γεωμετρία, μουσική)

Ø  Ο Πρόδικος από την Κέα (κυρίως με θέματα γλωσσολογίας

Χαρακτηριστικά σοφιστών

à Άνθρωποι πολύ μορφωμένοι, διδάσκουν ρητορική, πολιτική, φιλοσοφία

à Προαναγγέλλουν τι επαγγέλλονται, δηλαδή τι θα διδάξουν ενώ προσφέρουν με αμοιβή τις υπηρεσίες τους στους φιλοπρόοδους και διψασμένους για γνώση νέους της Αθήνας.

à Αποβλέπουν να δημιουργήσουν με αληθοφανή επιχειρήματα στιγμιαίες, ευνοϊκές για την άποψη που υποστηρίζουν, εντυπώσεις και όχι ακλόνητες πεποιθήσεις που βασίζονται στην αμετάβλητη ουσία των πραγμάτων.

à στόχος δεν είναι η δημιουργία νέων σοφιστών αλλά η παροχή εκείνων των γνώσεων που θα τους είναι απαραίτητες για επιτυχία στον κοινωνικό βίο. Βασικό στοιχείο για αυτή την πορεία , θα ήταν η δυνατότητα να αναπτύσσουν δημόσια το λόγο και τον αντίλογο, να κρίνουν και να καταλήγουν γρήγορα σε αποφάσεις (ευβουλία)

Αντιμετώπιση των σοφιστών από την κοινωνία της Αθήνας: δύο απόψεις

Ø  Οι νεότεροι αποδέχονται τους σοφιστές πιο εύκολα

Ø  Οι συντηρητικοί εκδηλώνονται με αντιδράσεις και με αποδοκιμασίες για την εισροή του σοφιστικού κινήματος

«Διαφωτισμός της Αρχαιότητας» - Σοφιστικό ρεύμα

Ø  Όπως και ο Διαφωτισμός της Νεότερης Ιστορίας, έτσι και η σοφιστική στρεφόταν προς τον άνθρωπο. Οι σοφιστές πολέμησαν τη δογματική σκέψη και έθεσαν ως κέντρο μελέτης τον άνθρωπο και τα επιτεύγματά του.

Ø  Ως κλάδος της φιλοσοφίας αλλά και ως σύστημα ανώτερης εκπαίδευσης συνέβαλε στην παιδευτική ανανέωση της εποχής και στην καθιέρωση ενός νέου τρόπου φιλοσοφικής έρευνας.

Ø  Η κριτική στάση της σοφιστικής απέναντι στις καθιερωμένες αντιλήψεις καλλιέργησε το κριτικό πνεύμα και θεμελίωσε τον ορθό λόγο.

Ø  Μεγάλα έργα αρχαίων κατανοήθηκαν μέσω της σοφιστικής, πράγμα που συνέβαλε στην ανάπτυξη της επιστήμης και των γνώσεων

Ø  Γενικότερα συνέβαλε στην ανάπτυξη της ρητορικής, της γλώσσας, της πολιτικής σκέψης και κατ’ επέκταση της δημοκρατίας

Αρνητικά στοιχεία της σοφιστικής à απόλυτη αμφισβήτηση, μηδενισμός, σχετικισμός, η αισθησιοκρατία, ρευστότητα πεποιθήσεων, σύγχυση των εννοιών

Διαφορές Σοφιστών και Σωκράτη

Ø  Κοινό έδαφος είναι η ανθρωποκεντρική τους φιλοσοφία και η καλλιέργεια του ορθού λόγου

Ø  Μέθοδος διδασκαλίας: Σοφιστές-μονόλογος, Σωκράτης-διάλογος

Ø  Οι σοφιστές αμφισβητούν αρνητικά, δηλ. δεν υπάρχει αλήθεια αν δεν μας επηρεάζει ενώ ο Σωκράτης αμφισβητεί θετικά, δηλ. αναζητεί μια βαθύτερη αλήθεια των πραγμάτων, αλήθεια που υπάρχει πέρα από τους ανθρώπους και τις μεταβαλλόμενες συνθήκες.

Ø  Ως εκ τούτου, ο Σωκράτης υπερβαίνει το σχετικισμό και την αισθησιοκρατία των σοφιστών και οδηγείται στον ακριβή ορισμό των εννοιών και στην αντικειμενική αλήθεια των πραγμάτων

Χαρακτηριστικά γνωρίσματα της σοφιστικής

Ø  Ανανέωση στα θέματα – φιλοσοφία του πολιτισμού

o   Άνθρωπος – φιλοσοφική ανθρωπολογία

o   Δημιουργήματα της κοινωνικής τους συμβίωσης à στοιχεία πολιτισμού, γλώσσα, θρησκεία, τέχνες, ήθη, πολιτεύματα

o   Αμφισβητούνται κριτικά όλοι οι θεσμοί και ο πολιτισμός

Ø  Νέα Μέθοδος των σοφιστών

o   Αναπτύσσει την εμπειρική παρατήρηση πάνω στις εκδηλώσεις της ζωής και του πολιτισμού και την κριτική

o   Ιστορική και συγκριτική μεθοδολογία – καταγράφει τα στοιχεία με σύστημα και συγκεντρώνει όσο μπορεί περισσότερες γνώσεις για τα αντικείμενα που μελετά – βγάζει συμπεράσματα από τη μελέτη και σύγκριση των στοιχείων αυτών χωρίς να επιζητεί ερμηνείες που προχωρούν σχηματικά ως τις πρώτες αρχές των όντων και χωρίς να στηρίζεται σε αυθαίρετα θεωρητικά σχήματα.

o   Χρησιμοποιούν εναλλακτικά τη μορφή του μύθου και τη μορφή του λόγου (θεωρητικής πραγματείας)

o   Μεταχειρίζονται το συνεχή λόγο (αντίθετα με το Σωκράτη που μεταχειρίζεται το διάλογο)

Ø  Σκοποί της σοφιστικής

o   Να δώσει γενική μόρφωση που του είναι χρήσιμη στη ζωή. Οι ευνοϊκές συνθήκες που ευνοούσαν αυτή την τάση κυρίως στη νεολαία ήταν το δημοκρατικό πολίτευμα και η άνοδος της αστικής τάξης όπου ανατρέπεται η αντίληψη της παλιάς αριστοκρατικής ηθικής που ήθελε την αρετή δεμένη με την αρχοντική καταγωγή του αριστοκράτη και μόνο με αυτή. Γίνεται δύναμη επαναστατική και απόλυτα σύμφωνη με την έννοια του ανθρώπινου πολίτη.

o   Να εξασκήσει το νέο στην ευβουλία (= ικανότητα να διαχειρίζεται σωστά τις ιδιωτικές και τις δημόσιες υποθέσεις)

o   Να παρέχει και ειδικότερες σπουδές πχ. ρητορική τέχνη

Ø  Το ανθρώπινο πνεύμα χρωστά την εξοικείωση με την τολμηρή κριτική των ιδεών, των αξίων και των θεσμών στη σοφιστική. Η αναγνώριση της ανάγκης για διάλογο, η αρετή του σεβασμού της αντίθετης γνώμης, απαραίτητα συστατική του δημοκρατικού πολιτεύματος, έμειναν απαράγραπτη κληρονομία για κάθε ελεύθερο άνθρωπο

Ø  Οι σοφιστές ήταν σε θέση να κάνουν τον «ἤττω λόγον κρείττω» à Δηλ. μπορούσαν ένα λόγο με αδυναμίες να τον μετατρέψουν σε τέλειο λόγο (περισσότερα βλ. πιο κάτω για τον Πρωταγόρα)

Πρωταγόρας – παλαιότερος από τους σοφιστές

«Πάντων χρημάτων μέτρον ἄνθρωπος, τῶν μεν ὄντων ὡς ἔστι, τὴν δ’ οὐκ ὄντων ὡς οὐκ ἔστιν.» = Αλήθεια είναι ὀ, τι πιστεύει ο καθένας ότι είναι αληθινό και απόλυτη γνώση δεν υπάρχει è Σχετικοκρατία

Ø  Δηλ. ο κάθε άνθρωπος έχει το δικαίωμα να πιστεύει ό, τι θέλει για οποιοδήποτε θέμα αρκεί να μπορεί να το στηρίζει με σωστά επιχειρήματα.

Ø  Ο Πρωταγόρας δίδασκε την τέχνη αυτή γιατί την πίστευε και την εφάρμοζε.

Ø  Δεν είναι βέβαια λογικό να ισχύουν δύο αντίθετες απόψεις -  ο άνθρωπος βλέπει τα γεγονότα από διαφορετικές οπτικές γωνίες

Βασικές σημεία της φιλοσοφικής σκέψης του Πρωταγόρα

Ø  Πίστευε στην εξελιξιμότητα του ανθρώπου και του ανθρώπινου πολιτισμού και πως ο άνθρωπος οδηγείται σταδιακά σε τελειότερες μορφές βίου. Αντιμετώπιζε συνεπώς με αισιοδοξία τον άνθρωπο (αισιόδοξος ανθρωπισμός του Πρωταγόρα) και το ρόλο του στη γη (κεφ. Θ΄, ΙΑ΄-ΙΒ΄)

Ø  Ήταν αγνωστικιστής: ως προς την ύπαρξη των θεών δήλωνε άγνοια και αμφισβητούσε την ύπαρξή τους

Ø  Πρέσβευε το λεγόμενο κοινωνιολογικό σχετικισμό: οι ανθρώπινες αξίες είναι σχετικές και αλλάζουν ανάλογα με την κοινωνία και την ιστορική περίοδο (κεφ. ΙΣΤ΄)

Ø  Πίστευε ότι η μάθηση, η άσκηση και η προσπάθεια παίζουν κα-θοριστικό ρόλο στη διαμόρφωση της ανθρώπινης προσωπικότητας (κεφ. ΙΓ΄-ΙΣΤ΄) • Πίστευε στον ωφελιμιστικό χαρακτήρα της αρετής (κεφ. ΙΔ΄).