Ενότητα 4 - Μεταβατικά και Αμετάβατα Ρήματα - Αντικείμενο του ρήματος

Νεοελληνική Γλώσσα Β’ Γυμνασίου

Μεταβατικά και αμετάβατα ρήματα

❏ Ενεργητικά αμετάβατα ονομάζονται τα ρήματα που φανερώνουν ότι η ενέργεια του υποκειμένου δε μεταβαίνει σε κάτι άλλο (τα αμετάβατα ρήματα δεν παίρνουν αντικείμενο)

Τα σημαντικότερα κατεξοχήν αμετάβατα ρήματα είναι αυτά που δηλώνουν:

Ø  Κίνηση (ανατέλλω, αργοπορώ, δύω, οπισθοχωρώ, παρελαύνω πλέω, σκύβω, σπαρταράω, τρεκλίζω, υποχωρώ, χοροπηδώ)

Ø  Έκφραση (αναστενάζω, βογκώ, βουίζω, γρυλίζω, μουγκρίζω, ουρλιάζω, παραμιλώ, ρητορεύω, σκούζω, στριγγλίζω, τσιρίζω)

Ø  Πρακτική δραστηριότητα (αλητεύω, αμαρτάνω, απεργώ, γευματίζω, εργάζομαι, εφημερεύω, μαυροφορώ, τεμπελιάζω, φοροδιαφεύγω)

Ø  Συνείδηση (δυσανασχετώ, δυστυχώ, ευθυμώ, ευτυχώ, ευδαιμονώ, ξεψυχάω, λιποθυμώ, ονειροπολώ, παραληρώ, παραφρονώ, τουρτουρίζω, φρίττω)

Ø  Άλλα ρήματα (ακμάζω, ακτινοβολώ, αληθεύω, βραδιάζω, λάμπω, λήγω, παρακμάζω, προοδεύω, πρωτεύω, υπάρχω, φυτρώνω)

❏ Ενεργητικά μεταβατικά ονομάζονται τα ρήματα που φανερώνουν ότι η ενέργεια του υποκειμένου μεταβαίνει σε άλλο πρόσωπο ή πράγμα (τα μεταβατικά ρήματα παίρνουν αντικείμενο), π.χ. κρατάω μια τσάντα.

ΠΡΟΣΟΧΗ! Πολλά ρήματα χρησιμοποιούνται και ως μεταβατικά και ως αμετάβατα, ανάλογα με το γλωσσικό περιβάλλον στο οποίο εντάσσονται.

Ενδεικτικές τέτοιες περιπτώσεις:

Ø  Ρήματα μεταβατικά που λειτουργούν και ως αμετάβατα, όταν το βάρος πέφτει στην πληροφορία που δηλώνει μόνο του το ρήμα και δεν έχει ιδιαίτερη βαρύτητα το συμπλήρωμά του – αντικείμενο, π.χ. «Συνηθίζω να γράφω με μαρκαδόρο» (είναι αδιάφορο το τι γράφω).

Ø  Ρήματα που στην ενεργητική διάθεση είναι μεταβατικά μετατρέπονται σε αμετάβατα στην μέση ή παθητική διάθεση, π.χ. «Οργανώνω το σχέδιο» → μεταβατικό / «Το σχέδιο οργανώθηκε» → αμετάβατο.

Ø  Ρήματα που αλλάζουν διάθεση, χωρίς να αλλάξουν φωνή, αλλάζουν ανάλογα και τη μεταβατικότητά τους, π.χ. «Ο αέρας άνοιξε την πόρτα» → μεταβατικό / «Η πόρτα άνοιξε» → αμετάβατο.

Ø  Η παράλειψη του συμπληρώματος (αντικειμένου), είτε επειδή έχει προαναφερθεί είτε γιατί εύκολα εννοείται μπορεί να θεωρηθεί ως μορφή αμετάβατης χρήσης (-Έγραψες την άσκηση; - Έγραψα).

π.χ. Ο Γιάννης δεν βλέπει (= είναι τυφλός)

αλλά: Χτες είδα έναν παλιό μου φίλο

Ασκήσεις:           

1) Να βρείτε τα αντικείμενα στις παρακάτω προτάσεις (όπου υπάρχουν):

Το παιδί έσπασε το ποτήρι.

Ο Αντρέας τον κάλεσε στο σπίτι του.

Σκέφτομαι τις καλοκαιρινές διακοπές.

Ο μικρός φοβάται το σκοτάδι.

Το αγόρι μοιάζει του πατέρα του.

Σου μίλησε;

Μου φτάνει αυτό.

Μη φωνάζεις, ο αδερφός σου γράφει.

Η Ελένη έπλυνε την μπλούζα σου.

Η μαμά πλένει.

Η Μαρία έδωσε το καινούριο στυλό του Κώστα.

Η μαμά τηγάνισε τα κεφτεδάκια του Γιάννη.

Τη χαιρέτησα.

Ο μικρός χαλάει ότι βρει μπροστά του.

Παίρνω όσα πράγματα μου χρειάζονται.

Δε είπε πότε θα γυρίσει.

Τον ρώτησα πώς πέρασε στην εκδρομή.

Ο παππούς δε θυμάται πότε ήπιε τα χάπια του.

Ενεργητικά Μεταβατικά και Αμετάβατα ρήματα. Αντικείμενο του ρήματος

Όσα ρήματα θεωρούνται ενεργητικής διάθεσης ή ενεργητικά φανερώνουν ότι το υποκείμενο ενεργεί. Όταν η ενέργεια του υποκειμένου μεταβαίνει κάπου αλλού, ονομάζονται ενεργητικά μεταβατικά ρήματα και όταν η ενέργεια του υποκειμένου δεν μεταβαίνει σε κάτι άλλο, ονομάζονται ενεργητικά αμετάβατα ρήματα.

Ενεργητικά Μεταβατικά Ρήματα

-         Τα μεταβατικά ρήματα των οποίων η ενέργεια μεταβαίνει σε κάτι άλλο παίρνουν αντικείμενο.

Αντικείμενο του ρήματος μπορεί να είναι κάποιο ουσιαστικό αλλά και αντωνυμίες, επίθετα, μετοχές καθώς και ολόκληρη πρόταση.

Όταν το ρήμα παίρνει ένα μόνο αντικείμενο λέγεται μονόπτωτο και όταν παίρνει δύο αντικείμενα λέγεται δίπτωτο.

Τα μονόπτωτα ρήματα παίρνουν αντικείμενο σε:

-         Αιτιατική (συνήθως τα περισσότερα ρήματα)

-         Γενική (ρήματα όπως το μοιάζω, μιλώ και συντάσσονται επίσης με εμπρόθετο και αιτιατική πχ. Μοιάζω του παππού και Μοιάζω στον παππού)

Τα δίπτωτα ρήματα παίρνουν αντικείμενα σε:

-         Αιτιατική και γενική ή εμπρόθετο (πχ. «Του ζήτησα χρήματα» και «Ζήτησα από αυτόν χρήματα»)

-         Δύο αιτιατικές ή μια αιτιατική και εμπρόθετο (πχ. «Ο καθηγητής διδάσκει τους μαθητές το μάθημα» και «Ο καθηγητής διδάσκει στους μαθητές το μάθημα».

è Όταν τα ρήματα παίρνουν δυο αντικείμενα το ένα θεωρείται άμεσο και το άλλο έμμεσο. Στην πρώτη περίπτωση έμμεσο είναι το αντικείμενο σε γενική και στη δεύτερη, άμεσο είναι συνήθως το αντικείμενο που δηλώνει πρόσωπο (πχ. Με ρώτησε κάτι) à αιτιατική του προσώπου

Όταν δεν υπάρχει αιτιατική προσώπου και το αντικείμενο μπορεί να αντικατασταθεί από εμπρόθετο τότε είναι το έμμεσο. Πχ. Έσπειρα το χωράφι πατάτες (= με πατάτες – εμπρόθετο + αιτιατική). Άρα είναι το έμμεσο.